‘Toen ik ging studeren’, schreef NRC-columniste Ellen Deckwitz vorige week donderdag 24 februari, ‘ontmoette ik een jongen die net als ik dol was op de Russische literatuur en met wie ik meteen een tweepersoonsleesclub startte om onze lievelingsromans te herlezen’: nrc.nl/nieuws/2022/02/24/naar-rusland
Als ikHV een jaar of 70 jonger was, zou ik nu graag contact zoeken met Ellen en haar willen voorstellen met die andere jongen samen een nieuwe тройка (= “troika”, driespan) te vormen.
Sterker nog: ik had een jaar of 70 geleden een Assimil-zelfstudie-boek-met-geluidsband tot mijn beschikking (het systeem bestaat nog steeds! Ik maak er hierbij graag enige reclame voor!) en kocht geregeld bij de door de communisten beheerde boekhandel Pegasus in Amsterdam Russische boeken. Die waren daar toen zeldzaam goedkoop.
Omstreeks 1960 kreeg ik een ander boek in handen dat tegen de achtergrond van wat zich nu in Oekraïne afspeelt weer hoogst actueel is. Klaus Mehnert: Der Sowjetmensch. Versuch eines Porträts nach zwölf Reisen in die Sowjetunion, 1929-1957 (langs vele lijnen online leverbaar): De Sovjetmens – poging tot een portret na twaalf reizen in de USSR (= Unie van Socialistische Sovjetrepublieken).
De auteur (1906-1984) had een Russische moeder en een Duitse vader en werd als tweetalig, ’tweecultuurlijk’ mens geboren en getogen. Die twaalf reizen die hij maakte waren geïnspireerd door één speciale vraag: is de Russische mens in en door het Sowjet-regime veranderd of is hij nog steeds de ‘Russische ziel’ die hij altijd was? Het antwoord was eenduidig: de sovjetmens was ondanks tientallen jaren Stalinistische terreur echt authentiek Russisch gebleven.
Ik kopieer uit Trouw van 18 oktober 2013: ‘Hoog tijd om het eens te hebben over de Russische ziel. Want de meest originele bijdrage van Rusland aan de wereldcultuur is niet de muziek of de literatuur of het communisme maar het is zijn ziel. Althans zo is het mij altijd verteld. En ik heb het gevoeld die twee keer dat ik eventjes in Rusland was. … Moeilijk uit te leggen, maar dat is ook juist haar wezen: donker, diep, geheimzinnig, “a riddle wrapped in an enigma”, zoals Churchill het ooit noemde. Politici, Ruslandkenners, columnisten bolderen over elkaar heen deze dagen als het om Rusland gaat, maar over dat merkwaardige verschijnsel waarmee wij zijn opgegroeid, de Russische ziel, hebben ze het nauwelijks. Bestaat ze nog? Is het een westers verzinsel? Of juist een Russisch exportartikel? Ik sla Russische literatuur van de slavist Willem Weststeijn er op na. Die heeft immers een hoofdstuk “De Russische ziel” aan het opmerkelijke verschijnsel gewijd. Hoe denken de Russen er zelf over? Als volgt: in het Westen gaat het om technologie en computerachtige gedachten, “ook de verfijndste uitingen van de menselijke geest worden daar slechts beschouwd als chemische processen”. De Rus daarentegen beschikt over een ziel, dat wil zeggen over hogere gevoelens, intuïtie, hartelijkheid, sterke emoties, spontaniteit, eer, geweten en moraal; allemaal zaken die je met het verstand, dat in het Westen zo welig tiert, niet kunt begrijpen. Hoe komt de Rus aan dit mooie bezit? Dat heeft, aldus de filosoof Berdjajev die het verschijnsel in kaart probeerde te brengen, te maken met zijn innerlijke tegenstrijdigheid, het feit dat in Rusland twee stromen van de wereldgeschiedenis elkaar ontmoeten, die van het Oosten en het Westen. De Rus is geen zuivere Aziaat maar ook geen westerling. En dan is het land ook nog eens enorm uitgestrekt, onbegrensd.’ trouw.nl/nieuws/russische-ziel
(Nikolaj Aleksandrovitsj Berdjajev, Kiev [! Hij kwam dus uit Oekraïne!] 1874 – Clamart [in Frankrijk waarheen hij door de communisten verbannen was] 1948 was een cultuur- en godsdienstfilosoof. Rusland heeft 11 tijdzones, voeg ik ook toe).
En nu …? Poetin, (de) Oekraïne, … En, vooral, ‘morgen’, volgende maand, volgend(e) jaar/jaren? Wie het weet mag het zeggen.
Het plaatje komt uit de sublieme Russische roman van Nikolaj Gogol uit 1842, ‘Dode Zielen’, waaruit ik op 8 juli 2014 een ander plaatje had gehaald (desteronline.nl/facebook-gesjacher-dode-vrienden-de-arglist-van-facebook). In die tijd hadden rijke landgoedbezitters in dat land nog zogeheten ‘lijfeigenen’, ook wel aangeduid als ‘zielen’. Het waren in feite gewoon mensen, maar tegelijk gewone slaven die gewoon verhandeld werden. In de roman van Gogol verzint een zwendelaar de list om overleden lijfeigenen voor een habbekrats op te kopen en de bewijzen van eigendom te gebruiken als onderpand voor leningen. Op het plaatje (uit een luxe-uitgave van het boek voor kinderen in de hoogtijdagen van de voormalige Sowjet Unie, 1953) staat zwendelaar Tstitsjikov een eerzame weduwe (let op de samowar, links achter) te belazeren. HV
Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
In de digitale versie van het dagblad Trouw staat vandaag (4 mei) een artikel van Marije van Beek dat belangrijke achtergrondinformatie geeft bij wat ik deze week hier in De Ster schreef. Ik citeer:
‘President Poetin zet religie in als wapen. Hij lijkt de Russisch-orthodoxe kerk nog aan zijn zijde te hebben. Wat bezielt hen? Al ruim twintig jaar raken de Russisch-orthodoxe kerk en het Kremlin in een steeds nauwere omhelzing. Dat heeft president Poetin en patriarch Kirill, het hoofd van de kerk, vooruit geholpen, maar ook een oorlog ingedreven. Kirill, die de regeerperiode van Poetin eerder een ‘wonder van God’ heeft genoemd, is na de invasie van Oekraïne stil gebleven. Wel noemde hij de tegenstanders van Poetin afgelopen week ‘krachten van het kwaad’. Wie goed had geluisterd naar Poetin en de kerk, had dit kunnen zien aankomen, zegt de Russisch-orthodoxe geestelijke Cyril Hovorun, hoogleraar ecclesiologie en oecumene aan het University College Stockholm. Hij is geboren in Oekraïne, werkte als hoge geestelijke in de kerk en was adviseur van Kirill. “Binnen de muren van de kerk zag ik hoe een religieus, nationalistisch narratief werd samengesteld.”
Het zat hem toen al niet lekker, zegt Hovorun. “Ik wist – een onderbuikgevoel – dat dit gevaarlijke taal was, dat het een ramp zou worden. En ik heb geprobeerd te waarschuwen. Ik heb geschreven, gesproken. Jarenlang onophoudelijk de alarmbellen geluid hierover. Ik was niet de enige hoor, er waren best veel mensen met mij die het met me eens waren. Maar zij spraken zich niet uit.”
Hij kent Kirill persoonlijk en heeft hem er destijds ook op aangesproken, zegt Hovorun. “Maar dat hielp niet. Ik heb me moeten terugtrekken. Nu zijn we hier, met de catastrofale gevolgen.”
Tot zover citaat.
https://www.trouw.nl/religie-filosofie/hoe-poetin-religie-tot-wapen-smeedt~bc597da3/?utm_source=TR&utm_medium=email&utm_campaign=20220304%7Crelfil&
In het boek van Jan Zee ‘Wat is antroposofie? Het raadsel van het Ik van de mens’, uitgegeven in eigen beheer, tweede verbeterde druk, Rotterdam, 2015, verwijst auteur Jan Zee naar een voordracht van 13 mei 1921 van Rudolf Steiner, opgenomen in GesamtAusgabe GA 204 waarin Steiner spreekt over de opeenvolging van de zogeheten ‘Na-Atlantische cultuurperioden’.
Wij leven nu in de 5e periode: van 1413-3573. In deze periode, de Europese, ontwikkelt de mens de zogeheten ‘bewustzijnsziel’.
Van 3573 tot 5733, de zesde periode zal onder inspiratie van de ‘Russische ziel’ het ‘geestzelf’, een bewustzijns-niveau dat nu alleen voorkomt bij de hemelse hiërarchieën (engelen, aartsengelen) voorkomt, zich in de mens ontwikkelen.
Dat maakt, voor wie zich er voor open stelt, misschien wat Poetin nu doet, misschien een beetje minder onbegrijpelijk.
Beste Hugo,
Graag verwijs ik naar het boek Rudolf Steiner – over Rusland de verhouding oost – west. Uit het voorwoord:
‘Het hierbij aangeboden boek is een verzameling uiteenzettingen en uitspraken van Rudolf Steiner, omtrent Rusland, de slavische volkeren, oost-west, en politiek, religie en kunst in Oost-Europa. Het verdwijnen van het zogenaamde ‘IJzeren Gordijn’ kan men als aanleiding zien, maar ook als noodzaak om eindelijk over te gaan tot publikatie voor het nederlandse taalgebied. De uitspraken van Steiner werpen een verhelderend licht op Oost-Europa. Ze zijn echter wijd verspreid over zijn totale werk; daarom is er een verzameling gemaakt. […] Deze studies en uitspraken kunnen voor ons inspirerend zijn om dichter bij de oplossing te komen van het raadsel Oost-Europa; en ze kunnen ons warm doen lopen voor de binnenkant van Oost-Europa. Tenslotte hangt onze toekomst daarmee samen.’
Uitgeverij Pentagon (1990); in ieder geval antiquarisch verkrijgbaar.
Ik sluit mij graag aan bij jouw woorden, laatste zin “Dat maakt, voor wie zich er voor open stelt, misschien wat Poetin nu doet, misschien een beetje minder onbegrijpelijk”.
Met vriendelijke groet,
In Trouw van vandaag schrijft Stevo Akkerman onder de titel ‘God wil het’ een column met precies dezelfde strekking ‘Is de gruweloorlog die Poetin tegen Oekraïne voert meer dan een geval van ordinaire landhonger? Heeft zijn agressie een spirituele dimensie die het geseculariseerde Westen niet ziet, waardoor wij niet begrijpen wat hem drijft? Het zou kunnen, Poetin zelf ziet het in elk geval wel zo. De zoon van een atheïstische vader en gelovige moeder – die hem in het geheim doopte – hult zijn oorlogszucht graag in religieuze termen. Kiev is voor hem wat Jeruzalem was voor de kruisvaarders. Bloedvergieten? God wil het. … ‘https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/1501/articles/1547058/2/7