In de NRC van 4 januari stond een gesprek met de ‘Denker des Vaderlands’ René ten Bos, hoogleraar filosofie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Het ging over klimaatverandering, en het ‘was niet om vrolijk van te worden’, specificeert interviewer Paul Luttikhuis.

‘Een uitweg uit de misère heeft hij (Ten Bos) niet. Zeker is volgens hem dat het probleem niet aan klimaattafels of in vergaderzalen van de Verenigde Naties zal worden opgelost. Tafels, protocollen, resultaten bijhouden is het laatste wat ons nog rest in tijden die wanhopig stemmen … Als we het niet kunnen oplossen, gaan we onderhandelen over cijfers: moet het 30 procent zijn of 37,5 procent? Dat geeft ons het idee dat we grip hebben. Maar je kunt het klimaat niet zo precies in cijfers uitdrukken. … Wat we moeten afleiden uit klimaatverandering is niet een-twee-drie duidelijk. Die onderliggende onzekerheid maakt dat veel politici denken dat ze nog steeds rationeel handelen door nu nog de hakken in het zand te zetten. Velen geloven in een ecomodernistische oplossing. Dat zijn degenen die zien dat in de zomer de vliegtuigen wegzakken in het smeltende asfalt van Washington Airport, maar die denken dat we vroeg of laat gewoon ander asfalt gaan maken.’

Het is een boeiend interview. Interviewer en geïnterviewde weten allebei voor ongeveer de helft waarover ze het hebben. Omdat ze dat zelf niet weten, is het artikel voor wie dit niet dóór heeft, niet te begrijpen. Een goede vriend die het ook gelezen had, reageerde met louter verontwaardiging vanwege de vele sneren die erin staan. Ik voel mij uitgedaagd om enige uitleg te geven.

De clou zie ik in de kop boven het artikel in de NRC: ‘Onze taak is oneindig en ook statistisch irrelevant’. Dat is inderdaad niet zomaar te begrijpen. Na het artikel helemaal gelezen te hebben, vat ik wat Ten Bos in die kop wil zeggen zó samen:

De klimaatverandering die sinds een aantal jaren aan de gang is, is een uniek nieuwe gebeurtenis in de geschiedenis van de aarde. Ze is al eeuwen geleden begonnen, omvat intussen de hele aarde, en heeft een zodanig momentum gekregen dat onze taak om haar terug te draaien ook een aantal eeuwen zal omvatten [dus ‘oneindig’ zal zijn] als we niet nieuwe veranderingen doorvoeren waarbij ‘statistische’ aanpassingen totaal ‘irrelevant’ zijn.

In iets méér woorden, en nu het artikel als geheel in mijn eigen versie: het risico van een klimaatverandering zoals we die nu kennen, begon tegen het einde van de Middeleeuwen. Toen ontstond de kiem voor een ideologie waarin de mens niet in essentie bij de aarde hoorde, maar als een soort toeval uit de dieren was ontstaan. Dat gaf de mogelijkheid tot ongekende vrijheid, maar ontsloeg de mens tegelijk van enige verantwoordelijkheid voor de aarde. Deze ideologie staat bekend als nominalisme. Onze kennis hangt niet echt samen met de werkelijkheid, maar bestaat alleen uit een aantal willekeurige namen die wij geheel vrijblijvend, net zo als het ons zelf uitkomt, aan de dingen geven. Dat loopt nu dus gierend uit de klauwen en moet nu omgebogen worden. We moeten gaan inzien dat onze kennis wèl echt samenhangt met de werkelijkheid. De vrijheid die wij in ons denken hebben, is zó absoluut, reëel, dat elke gedachte die in ons opkomt daadwerkelijk invloed heeft op wat we doen en laten – tot en met reële beëindiging van de mogelijkheid tot leven op aarde.

‘We kunnen onszelf niet genoeg overschatten, want we hebben een waanzinnige invloed op wat er gebeurt’, zegt Ten Bos; ik hoor in zijn woorden een echo van de Thomistische Wijsbegeerte, de leer van de Dominicaan Thomas van Aquino (1225-1274), die van oudsher de basis was voor de universiteit in Nijmegen: ‘Wij ontstijgen het systeem niet.’

Ten Bos geeft een mooie praktische eigentijdse invulling aan dit nieuwe realisme. ‘Je moet proberen iedereen zelf deskundig te maken over zijn omgeving. Wat we nodig hebben is “anders denken”. Meer denkwerk, en dan hopen dat de dingen langzaam in de juiste richting worden gestuurd.’

Iedereen zelf deskundig maken, iedereen doordrongen maken van de reële samenhang tussen denken en doen – dàt kan werken. Alma Mater Noviomaga, ‘Voedende Moeder die gij, Katholieke Universiteit Nijmegen’, zijt – hier ligt een essentiële uitdaging voor u.

Hugo Verbrugh


Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)

Lees hier de privacyverklaring Hiermee geeft u toestemming om wekelijks een nieuwsbrief te ontvangen.