Nieuwe schoolstrijd?

Vorige week maandag was het Groot Feest in De Doelen. ‘Leerlingen Rudolf Steiner nemen de Doelen over!!’, had het AD 9 maart gemeld. ‘Met een hele trits optredens vieren de leerlingen dat het vrijeschoolonderwijs honderd jaar bestaat. Van koorzang tot acrobatiek, van straatmuzikanten tot een jojoshow. Zelfs in de gangen en foyers zijn optredens.’ De NRC had er een lezenswaardig verslag over: Koorzingende pubers horen bij het vrijeschoolonderwijs’, zie hier in het  NRC en hier in het AD:  Het feest is om bijzondere redenen aanleiding voor een stukje op De Ster Online.

Officieel is er inderdaad een herdenking, alleen pas over een half jaar. Op 7 september 1919 werd de eerste Vrije School [tegenwoordig meestal gespeld ‘vrijeschool’] geopend. Dat was in Stuttgart, destijds al een belangrijk centrum van antroposofische activiteiten. Emil Molt, eigenaar van de  Waldorf-Astoria-Sigarettenfabriek, toevallig (?) ook gevestigd in Stuttgart, had het Rudolf Steiner financieel mogelijk gemaakt een school te stichten die in alle opzichten onafhankelijk zou zijn van overheidsbemoeienis. De nieuwe school kreeg de naam Waldorf-school en die naam is internationaal nog steeds gangbaar. En internationaal IS de Vrije School tegenwoordig. Er zijn nu meer dan 1100 van deze scholen en 1700 kleuterklassen in ongeveer 80 landen.

Er zijn bijzondere redenen om dit jubileum in brede kring te gedenken. Het algemene idee van ‘vrijheid van onderwijs’ staat juist dezer dagen stevig, en op een totaal nieuwe manier, ter discussie. In Amsterdam zorgde het Cornelius Haga Lyceum een week of wat geleden voor ernstige rumpus [= oproer, reuring, consternatie]. Ik hoef daar niets over specificeren, want het heeft in de media veel aandacht gekregen. ‘De feiten zijn bekend’, zou je dus zeggen, maar het pikante is dat weliswaar in de media breed is uitgemeten dat de school verdacht wordt van connecties met terroristische activisten, maar dat evenzo is gepubliceerd dat er niets bewezen is en er alleen verdenkingen zijn. Hoe het echt is, is uitdrukkelijk niet bekend. Dat is een rare toestand.

Dat hindert voor mijn stukje ook niet, want ik wil een andere kant op. Tussen 1888 en 1917 woedde in Nederland de zogenoemde ‘schoolstrijd’ over het vraagstuk van de financiering van het bijzonder en het openbaar onderwijs. ‘Bijzonder’ = protestants-christelijk en rooms-katholiek of anderszins levensbeschouwelijk; openbaar = seculier, op generlei wijze godsdienstig geïnspireerd. In dat vraagstuk leefde toen DE politieke tegenstelling in Nederland. De confessionele partijen waren voor gelijkstelling van het bijzonder onderwijs, de seculieren tegen. ‘Na een langdurige politieke en maatschappelijke strijd werd uiteindelijk in 1917, met instemming van alle grote politieke stromingen in Nederland, de financiële gelijkstelling bereikt. In artikel 23 van de Grondwet is deze gelijkstelling vastgelegd. De financiële gelijkstelling betekent dat bijzondere scholen in gelijke mate aanspraak maken op overheidssubsidie als openbare scholen.’ (Wikipedia)

Hoe het nu verder zal gaan met de Amsterdamse islam-school, is niet duidelijk. Hier en nu interesseert me iets anders. Ik verzin een gedachtenexperiment. Een groep hoogst eigentijdse van ‘klimaatscepsis’ verdachte rechts-radicale activisten wil een bijzondere school oprichten, waar de kinderen ‘de waarheid over het klimaat’ geleerd wordt. Onder de bezielende leiding van politici als Wilders, Baudet en Kuzu en consorten, redacteuren van de Telegraaf en Elsevier en vogels van allerlei andere pluimage hebben ze binnen de kortste keren voldoende sympathisanten om hun school op te richten

Dit is een gedachtenexperiment, beter gezegd, een ‘verzinsel’. Ik zie dit zo niet meteen gebeuren. Iets anders zie ik wel. De Vrije School die over een half jaar haar eeuwfeest viert, is levensbeschouwelijk gebaseerd op de antroposofie. Die is niet alleen minstens zo ‘bijzonder’ als de levensbeschouwelijkheid van protestant-christelijken en rooms-katholieken, maar ook even vatbaar voor kritische tegenstand van wetenschappers, filosofen en andersoortige activisten als de levensbeschouwelijkheid van de islam. Daar ligt een probleem dat aandacht behoeft. Wat wereldwijd de Waldorf-school heet, heet in Nederland ‘Vrije School’; maar wat is vrijheid? Volgens de antroposofie is vrijheid de determinant van het mens-zijn, het wezensbepalende kenmerk van de mens. Rudolf Steiner heeft er zijn filosofische hoofdwerk over geschreven, maar wat staat er precies in dat boek?

Tekst loopt door onder de foto

Rudolf Steiner College, Rotterdam-Crooswijk. Foto: Levien Willemsen.

Het is mijn zaak niet, maar als ik iets met de organisatie van de Vrije School in Nederland te maken had, zou ik het nakende eeuwfeest aangrijpen om wat ik hier kort heb samengevat eens grondig te onderzoeken en vervolgens op een nader te bepalen wijze in de publiciteit te brengen.

Hugo Verbrugh

Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)