Bijna drie weken geleden, donderdag 8 september ergens in de middag, kwam een bericht op mijn scherm waar ik toen overheen las. ‘Artsen maken zich bezorgd over koningin Elizabeth’ luidde het; de aanhalingstekens zijn ietwat misleidend, want ik herinner het me alleen uit mijn hoofd, dus het citaat is niet gegarandeerd tot op de letter waarheidsgetrouw. In de avond kwam het officiële bericht. Op dat moment begon wereldwijd een netwerk van veranderingen waarvan al gauw duidelijk werd dat dit bijzondere sterfgeval begonnen was een een hele serie kantelmomenten op gang te brengen waarvan het einde nog lang niet in zicht is.
De volgende dagen zat ik, vaak samen met mijn levensgezellin, steeds meer, vaker, sterker gefascineerd, steeds meer … you name it, aan de buis. Steeds vaker dacht ik bijna, en fluisterde ik soms zelfs tegen mezelf: ‘Het lijkt wel alsof het niet over koningin Elizabeth, maar over jou gaat!‘
En gaandeweg begon ik te concluderen dat dat laatste inderdaad het geval was. I can explain, en ik zal uitleggen wat ik daarmee bedoel.
Ik ben een van de ruim 20.000 Nederlandse mannen die oud genoeg zijn om nog authentieke eigen herinneringen te hebben aan de Tweede Wereldoorlog. Eén van die herinneringen gaat over de geïllustreerde tijdschriften die we na mei 1945 kregen van de Amerikanen (‘KIJK’ heette dat) en van de Engelsen (dat heette ‘Big Ben’). In dat laatste stond ooit een foto van prinses Elizabeth (*1926) in militair uniform. Ze was in dienst bij een vrouwenafdeling van het leger. Daar werd ze opgeleid tot monteur en vrachtwagenchauffeur. Toen ik die foto zag, ‘klikte iets’, ben ik me in de volgende bijna tachtig jaar gaandeweg steeds duidelijker gaan realiseren. Dit was mijn rolmodel! Door een leger soldaten in dàt uniform zijn wij bevrijd!
Vele jaren bleef dat zo. Elizabeth bleef een belangrijk ‘rolmodel’ voor mij. Dat begrip vraagt gedegen uitleg en toelichting. Die haal ik met enkele aanvullinkjes uit Wikipedia.
De term role model werd ingevoerd door socioloog Robert Merton. Het woord “rolmodel” is een anglicisme en is de Nederlandse taal in de 1970’er jaren binnengeslopen als letterlijke vertaling van het Engelse role model. Tegelijkertijd wordt in het Nederlands nog steeds het woord “voorbeeld” gebruikt. In het Duits wordt hiervoor het woord Vorbild gebruikt (in tegenstelling tot het Duitse Beispiel, wat een illustratie bij een algemeen verhaal is). In het Nederlands gebruiken we ‘voorbeeld’ in het dagelijks spraakgebruik op meerdere manieren. Wanneer we een aap als voorbeeld geven bij een bespreking over zoogdieren, dan wordt die aap gebruikt om tot een beter begrip van zoogdieren te komen. De aap is de concrete voorstelling van zoiets algemeens als een zoogdier. Dit wordt niet bedoeld met ‘rolmodel’. Tegelijkertijd gebruiken we ‘voorbeeld’ ook op een andere manier, bijvoorbeeld in de betekenis van ‘toonbeeld’, zoals in de zin ‘hij is een voorbeeld van verdraagzaamheid’. Deze betekenis onderscheidt zich van de eerste, omdat we van een aap bijvoorbeeld niet zeggen dat deze een toonbeeld is van zoogdier-zijn. Een aap is net zoveel zoogdier als andere zoogdieren. Van een verdraagzaam persoon kunnen we daarentegen zeggen dat hij de verdraagzaamheid bij uitstek belichaamt. Een derde betekenis van ‘voorbeeld’ sluit nauw bij de tweede betekenis aan: juist omdat een voorbeeld een bepaalde eigenschap of kwaliteit bij uitstek vertegenwoordigt, wordt het nagevolgd. Een kunstenaar die graag impressionistisch wil schilderen, zal een ‘typisch impressionistisch’ schilderij, zoals bijv. Impression, soleil levant van Claude Monet als voorbeeld nemen. En iemand die een goed christen probeert te worden, zal Jezus navolgen. Jezus belichaamt voor zo’n persoon niet alleen het christelijk geloof, maar zijn handelingen worden ook als richtsnoer voor het eigen handelen genomen. ‘Discipel’ is niet voor niets een synoniem voor ‘volgeling’ of ‘navolger’. Het groeiende bereik van de media betekende grote bekendheid voor bepaalde beroemdheden uit de populaire cultuur. De grote beroemdheid was reden voor nog meer media-aandacht. Men ging deze beroemdheden anders zien en waarderen dankzij de voortdurende aandacht van de media. Jongeren kozen steeds vaker sporthelden en popsterren als rolmodel. Velen wilden gewoon net zo bekend en beroemd worden als deze media-sterren.
By Ministry of Information official photographer – media.iwm.org.uk/iwm/mediaLib//20/media-20543/large.jpg This is photograph TR 2832 from the collections of the Imperial War Museums., Public Domain, commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=24396386
(Tot zover Wikipedia. Afgelopen vrijdag was op Canvas de eerste van drie afleveringen over ‘Heizel’, de voetbalwedstrijd op 29 mei 1985 in Brussel tussen Juventus uit Turijn en Liverpool, waarbij 39 van de vele duizenden fans oftewel toeschouwers in paniek doodgetrapt werden. De nu nog levende betrokkenen vertelden een zeldzaam leerzaam verhaal. ‘Supporter te zijn van Juventus was een tweede huid om je heen hebben’, werd door de Italianen gezegd. De vrijdagen 30 september en 7 oktober zijn de twee volgende afleveringen).
Inzake Elizabeth begon bij mij de twijfel, die intussen afgelopen vrijdag via ‘Heizel’ deel van mijzelf is geworden, binnen te sluipen. De NRC had die dag op de titelpagina van zijn cultuur-katern een raar portret van E(lizabeth)R(egina) met als uitleg ‘Van Jungle Queen tot covergirl’. Steeds duidelijker kwamen in de media (maar niet op de Britse televisie!!!) kritische geluiden over deze unieke koningin als, om het niet zuiver correct en weinig flatteus maar met een kern van waarheid, te zeggen: levenslang toegewijde behoedster van ‘Groot Brittannië regeert de golven’, beschermvrouwe van het Imperial Army dat wereldwijd pogingen van koloniën om zelfstandig te worden onderdrukte and all that…
Ik ben er nog lang niet over uitgedacht en kom er z.s.m. – zo spoedig mogelijk op terug.
Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
recent commentaar