Aanstaande vrijdag viert onze universiteit haar Dies, jaar verjaardag. Dat is de perfecte aanleiding om terug te komen op mijn stukje van 10 december 2013 in De Ster.

Dat stukje ging over een aspect van Erasmus dat tot nu toe niet de aandacht heeft gekregen die het verdient. Voor dat aspect vroeg Edwin Rabbie twee dagen later aandacht in de rede waarmee hij op 12 december zijn benoeming als hoogleraar aan de EUR aanvaardde. Die rede ging over een biografie van Erasmus: ‘Erasmus in crisistijd. Stefan Zweig en zijn “Triomf en tragiek van Erasmus van Rotterdam (Triumph und Tragik des Erasmus von Rotterdam)”‘.

Een mooi toeval maakte onlangs dat juist dat boek op een heel andere manier aandacht kreeg. In een recensie van een biografie over Stefan Zweig in NRC Handelsblad van 19 september 2014 schreef Raymond van den Boogaard: ‘(Zweig) geldt … als een tweederangs figuur. Er zullen bijvoorbeeld niet veel mensen meer zijn die zijn biografie … van Erasmus nog lezen’.

Het oordeel in dit citaat is voor discussie vatbaar, de veronderstelling over het genoemde feit verdient correctie en aanvulling. Die kwamen in een brief in NRC Handelsblad van 20 oktober: ‘De rede van Edwin Rabbie was een erudiet, voortreffelijk beargumenteerd en gedocumenteerd en gloedvol pleidooi voor een herwaardering van de betekenis van deze biografie voor beter begrip van Erasmus. De rede is intussen gepubliceerd, bij Uitgeverij Florivallis, Amersfoort, ISBN 978 90 75540 50 5’; dit boekje is een bibliofiel juweeltje, voeg ik toe.

De feestelijke verjaardagsviering van komende vrijdag is een mooi moment om hierop nog even voort te borduren. Ik doe dat in vijf punten. Erasmus is (1) de eerste Europeaan in de geschiedenis, citeer ik uit Stefan Zweig, (2) de eerste Europese filosoof die de vrije wil een plaats gaf op de agenda van het publieke debat [zie: ‘Desiderius Erasmus, Filosoof en Bruggenbouwer. Historische en Rotterdamse Perspectieven’, met een Voorwoord van Ivo Opstelten, burgemeester van Rotterdam, 2008, ISBN 978-90-813357-1-3], (3) uniek in de geschiedenis in de zin dat hij als eerste de betekenis van het nieuwe communicatiemedium van zijn tijd, het gedrukte woord, inzag en dit medium zó gebruikte dat hij een van de beroemdste wereldburgers van zijn tijd werd [Quaevis terra patria, ‘Overal waar de aarde is (zich uitstrekt), is mijn vaderland’], (4) de enige filosoof die zich later in zijn leven zelf tooide met de naam van zijn geboortestad, en (5) op afstand de enige stefan zweigfilosoof uit het verleden die nog steeds wereldberoemd is door een humoristisch tractaat. Inhoud en strekking van die vijf punten kunnen in een droog regulier academisch betoog niet adequaat en overtuigend over het voetlicht gebracht worden. Dat kan bij uitstek een auteur als Stefan Zweig. Hij is het tegendeel van een ‘tweederangs figuur’, zoals Edwin Rabbie overtuigend heeft aangetoond. Tussen de regels door in het boek van Zweig komt de actuele betekenis van Erasmus tot leven. Rabbie legt dat voortreffelijk uit.

De Duitse versie is als pocket voor 12 euro te koop in elke goede boekhandel. Van een site over tweedehands boeken haal ik: ‘De Nederlandse vertaling “Stefan Zweig – Triomf en Tragiek van Erasmus van Rotterdam” is 6 maal gevonden, 6 maal tweedehands. Het is tweedehands te koop vanaf 7,50 bij antiqbook.com’.

Hugo Verbrugh