Het is een mooie mix van overeenkomsten en verschillen, Zweig (Wenen 1881 – Rio de Janeiro, Brazilië 1942) en Erasmus (Rotterdam, 1466 – Basel, 1636). Ze hebben allebei immens veel geschreven, allebei in de taal die in hun tijd een prominente taal van de grote wereld was, en die grote wereld was evenzeer hun eigen persoonlijke wereld. Tijdens hun leven werden ze wereldwijd door tallozen gelezen, waren ze wereldberoemd, en correspondeerden ze met tientallen andere beroemde persoonlijkheden. Nu, bijna 75 resp. 400 jaar na hun dood, zijn ze vooral Bekende Namen. Op donderdag 12 december 2013 komen ze hier virtueel samen. Dan zal dr. mr. Edwin Rabbie, benoemd tot bijzonder hoogleraar Cultuurgeschiedenis, in het bijzonder van de intellectuele geschiedenis van de 15e tot late 17e eeuw vanwege de Erasmusstichting Rotterdam, zijn ambt in het openbaar aanvaarden met het uitspreken van een rede met de titel: ‘Erasmus in crisistijd. Stefan Zweig en zijn “Triomf en tragiek van Erasmus van Rotterdam”‘ (Triumph und Tragik des Erasmus von Rotterdam).
Het is een mooie mix van overeenkomsten en verschillen, Zweig (Wenen 1881 – Rio de Janeiro, Brazilië 1942) en Erasmus (Rotterdam, 1466 – Basel, 1636). Ze hebben allebei immens veel geschreven, allebei in de taal die in hun tijd een prominente taal van de grote wereld was, en die grote wereld was evenzeer hun eigen persoonlijke wereld. Tijdens hun leven werden ze wereldwijd door tallozen gelezen, waren ze wereldberoemd, en correspondeerden ze met tientallen andere beroemde persoonlijkheden. Nu, bijna 75 resp. 400 jaar na hun dood, zijn ze vooral Bekende Namen. Op donderdag 12 december 2013 komen ze hier virtueel samen. Dan zal dr. mr. Edwin Rabbie, benoemd tot bijzonder hoogleraar Cultuurgeschiedenis, in het bijzonder van de intellectuele geschiedenis van de 15e tot late 17e eeuw vanwege de Erasmusstichting Rotterdam, zijn ambt in het openbaar aanvaarden met het uitspreken van een rede met de titel: ‘Erasmus in crisistijd. Stefan Zweig en zijn “Triomf en tragiek van Erasmus van Rotterdam”‘ (Triumph und Tragik des Erasmus von Rotterdam).
mooi voorbeeld van synchroniciteit [= door (schijnbaar?) toeval gelijktijdig optreden van zeer verschillende gebeurtenissen. HV]. Beide waren uitdrukkelijk ‘trans-nationaal’. Quaevis terra patria, ‘Overal waar de aarde is, is mijn vaderland’, was het motto van Erasmus, en Europa was in zijn tijd voor alle burgers van de Europese landen min of meer de hele aarde); Zweig gaf aan zijn autobiografie ‘De wereld van gisteren’ de ondertitel mee ‘Herinneringen van een Europeaan’. Intussen wordt Zweigs historisch-politieke vaderland, de keizerlijk-koninklijke dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije met haar evenwicht tussen eenheid en verscheidenheid van alle verschillende volkeren daarin, als een ideaal-model voor Europa gezien. Dezer dagen verscheen het boek van Robert Menasse ‘De Europese Koerier. De woede van de burger en de vrede van Europa’. Daarin stelt hij: ‘Nóg hebben landen uit dat voormalige rijk daar profijt van: ze hebben kadasters, infrastructuur, belastingstelsels. Precies die zaken waar Griekenland, dat hier géén deel van uitmaakte, nu de grootste problemen mee heeft.’
En dan de taal. Bijna evenveel mensen spreken hier tegenwoordig geen Duits meer zoals mensen geen Latijn meer spreken. Maar let op! Begin november meldde de krant: ‘Duitsland presenteert zich vandaag aan de wereld als een groot en zelfbewust land, middenin Europa, stevig verankerd tussen Polen in het oosten en Frankrijk in het westen. … Het akkoord tussen de sociaal-democraten en de christen-democraten bevat in dit verband een veelbetekenende zin: ‘Duits moet ook in de praktijk gelijkgesteld worden aan de beide andere werktalen Engels en Frans’ (cursivering van mij; voor de aardigheid geef ik alvast het citaat ook in het origineel: ‘Deutsch soll als die meistgesprochene Muttersprache im Europäischen Parlament, in Kommission und Rat mit dem Englischen und Französischen gleich behandelt werden’. En een volgende zin uit het akkoord klinkt helemaal bemoedigend voor de universiteit: ‘Wir unterstützen Deutsch als internationale Wissenschaftssprache’).
De bijeenkomst is openbaar, komt allen overmorgen, 16:00 uur precies in de Aula, A-gebouw van de Erasmus Universiteit, Burgemeester Oudlaan 50 te Rotterdam. De receptie zal om 17:00 uur plaatsvinden in hetzelfde gebouw.
Hugo Verbrugh
Intussen hebben we de oratie van Edwin Rabbie gehad en die was magistraal.
Ik noteer in mijn eigen woorden uit mijn herinnering één citaat: ‘In die biografie van Stefan Zweig ZIE je Erasmus met al zijn triomf en tragiek, met heel zijn leven, werk en dood voor je – maar je HOORT Stefan Zweig.
Ze waren lotgenoten – dàt had Zweig haarfijn aangevoeld. Moge de leerstoel van Rabbie bijdragen tot het gevoel van lotsverbondenheid dat ons, werkend, lerend, studerend aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, verbindt met deze stad als geheel.
Op dit moment ben ik bezig met een onderzoek naar exact dit werk van Zweig. Helaas stuitte ik te laat op dit artikel om zelf aanwezig te zijn bij de lezing. Kunt u mij alstublieft vertellen of er opnamen en/of transcripties aanwezig zijn van de oratie? Bij voorbaat dank!
Onlangs stuurde ik de volgende brief naar de Opiniepagina van de NRC:
Er zullen niet veel mensen meer zijn die Stefan Zweigs biografie van Erasmus nog lezen, stelt Raymond van den Boogaard in de krant van 19 september. Dat oordeel verdient nuancering. Op donderdag 12 december 2013 aanvaardde dr. mr. Edwin Rabbie, aan de EUR benoemd tot bijzonder hoogleraar Cultuurgeschiedenis, in het bijzonder van de intellectuele geschiedenis van de 15e tot late 17e eeuw vanwege de Erasmusstichting Rotterdam, zijn ambt in het openbaar met het uitspreken van een rede met de titel: Erasmus in crisistijd. Stefan Zweig en zijn “Triomf en tragiek van Erasmus van Rotterdam (Triumph und Tragik des Erasmus von Rotterdam)”. De rede was een erudiet, voortreffelijk beargumenteerd en gedocumenteerd en gloedvol pleidooi voor een herwaardering van de betekenis van deze biografie voor beter begrip van Erasmus. Hij is, voor zover mij bekend, niet gepubliceerd; met deze brief hoop ik behalve een nuancering aan te brengen ook te bevorderen dat hij alsnog gepubliceerd wordt.
Een week of wat later kreeg ik de gebruikelijke afwijzing zonder argumenten. Dat zij hier ad acta vermeld.
Belangrijker is dat de rede van prof. Rabbie intussen gepubliceerd is. het is een van de mooiste echte boeken die ik ooit in handen heb gehad. Het is een kunststukje van Uitgeverij Florivallis in Amersfoort. ISBN 978 75540 50 5.
Ik kom erop terug.