Dit is de laatste Ster van de zogeheten donkere dagen voor kerstmis. Het bezorgt me een speciale mix van melancholie en vreugde. We beëindigen een heel halfjaar waarin de dagen alsmaar korter werden – wat een ellende. Maar als de volgende Ster er is, worden de dagen weer lichter!
Er ligt een geheim verborgen in die zogeheten donkere dagen voor kerstmis. Inzicht in het wezen van het ritme onthult iets van dit geheim.
Alles in het leven is ritme. Leven is een oneindige verzameling in-en-met-elkaar spelende ritmen. Dat beleven we allereerst zo dichtbij als ‘t maar zijn kan: in ons eigen lijf. In de allerkleinste ritmen die in de kosmos voorkomen, in tot nul naderende nano-seconden, sneller dan wij kunnen denken, floepen de elektrische ladingen die ons benul gaande houden, heen en weer langs de tientallen kilometers zenuwdraad van kleinere afmetingen dan wij ons kunnen voorstellen in ons brein. Ademhaling, bloedbeweging spelen zich al af in seconden en minuten. Eten en drinken en waken en slapen doen we nog trager, in uren en etmalen. Zo worden de ritmen alsmaar groter. We leven ook in de ritmen van de week, de maand met bijbehorende maan-bewegingen, de seizoenen en – en zo kom ik terug op mijn onderwerp van deze week – in het ritme van het halve en het hele jaar.
In de wereld zoals we die om ons heen zien en beleven, draait niet de aarde om de zon, maar draaien de zon en de maan om de aarde. Dat doen ze tamelijk precies. Noteer het ‘tamelijk’. Zon en maan draaien niet helemaal precies. Weliswaar kan de moderne astronomie met onvoorstelbare nauwkeurigheid voorspellen wanneer dit-of-dat verschijnsel zich aan de hemel zal voordoen, maar dat is een ander verhaal.
Af en toe kan iedereen die goed meeleeft met de kosmos daar zelf iets van meemaken. Weet u nog waar u was en wat u deed op woensdag 11 augustus 1999 omstreeks 11.30 uur? Vast wel! Toen zette namelijk een totale zonsverduistering Europa op klaarlichte dag in het donker. Gedurende enkele tientallen tellen tot 2.23 minuten werd het in Nederland overdag nacht. Dat was tot op de seconde nauwkeurig door de astronomen voorspeld. Het verschil tussen ‘enkele tientallen tellen’ en twee minuten en drieëntwintig seconden zit ‘m erin dat het verschijnsel op ene plaats iets langer dan wel korter duurde dan op een andere. Dat was allemaal precies voorspeld.
Maar de zon en de maan zelf zijn, zoals gezegd, niet helemaal precies. Weliswaar worden deze week de dagen nog steeds korter, en 22 december is inderdaad effectief de dag dat de zon het kortst zichtbaar is. De zonsopgang is om 8.46 en de zonsondergang om 16.30 uur. Dat is gewoon zo. Maar voor wie daar gevoel voor heeft, voelt het al een tijdje een beetje anders. De cijfers geven steun aan dit andere gevoel. Pas op 31 december is de zonsopgang het laatst op de dag, namelijk 8.48 uur en was de zonsondergang al op 12 december het vroegst: 16.28 uur.
De stralende zon is niet een mechanische klok. Die klok loopt keurig regelmatig – tik tik tik tik tik tik … tik tik tik tik tik tik – in de maat. De zon draait niet regelmatig in de maat om de aarde. Hij loopt nu eens een beetje voor, dan weer een beetje achter. Dat heeft te maken met dat de zon muziek maakt. Daarmee bedoel ik niet het soort muziek die bijvoorbeeld de Maestro-muzikanten op donderdagavond op NPO I maken. De zonnemuziek is auditief onhoorbaar. Alleen het innerlijk oor verneemt haar. De oude Grieken wisten dat al. Akróasis heette de theorie over die muziek, ook wel benoemd als ‘harmonie der sferen’. Met name de filosoof Pythagoras is daar heel duidelijk over. De musicoloog Hans Kayser (1891 – 1964) heeft er een eigentijdse theorie over gemaakt.
In de donkere dagen voor kerstmis klinkt de harmonie der sferen in mineur. Daar voelen veel mensen, waaronder ik, dan iets van. Tegelijk met de volgende Ster wordt het beter!
recent commentaar