De streken van Bach

Zit een zaal zomaar tjokvol als de cellosuites 2 en 3 van Bach en van dezelfde componist 2 orgelstukken, Praeludium et Fuga in a en idem in d worden gespeeld? Nee, natuurlijk niet maar naar De Sint Lambertuskerk in Rotterdam-Kralingen waren zondagmiddag 20 maart dermate veel mensen gekomen dat de muzikanten, celliste Hanneke Rouw en organist Eric Koevoets daar tevreden over konden zijn.

Het was nog net geen lente op 20 maart en in de Sint Lambertuskerk was het winters koud. Dat was niet voor het eerst zo, dus had de organiserende stichting Venster op muziek in de Lambertus voor dekentjes gezorgd, zoals je die ziet op terrassen van horecagelegenheden.

Naar zo’n concert gaan is een serieuze zaak. Dat zie je aan de mensen die erop afkomen en die gedurende het concert in trance lijken te geraken. Terecht, dit is muziek die de uiterste aandacht vraagt maar dat beloont met een diepe ervaring. Terwijl het publiek lekker warm was ingepakt, verscheen Hanneke Rouw met blote armen en schouders, tot verbazing van, in elk geval, de schrijver dezes. Na afloop van het concert verklaarde ze alleen zó te kunnen spelen. Cintha de Vreede van Venster op muziek in de Lambertus had gezorgd voor een heteluchtkacheltje. Dat zal hebben geholpen.

Hanneke Rouw speelde de beide suites uit het hoofd, zoals het een solist betaamt. Opmerkelijk was dat zij wel applaus kreeg en Eric Koevoets niet. Dat lag waarschijnlijk daaraan dat men de celliste kon zien en de organist ergens bovenin de kerk verstopt zat onder het orgel. Nadat Eric Koevoets naar beneden was gekomen werd er aan het einde ook voor hem geklapt en terecht.

Hanneke Rouw vertelde dat zij haar manier van spelen van deze cellosuites van Bach te danken heeft aan de befaamde Nederlandse cellist Anner Bijlsma. Ter verduidelijking stuurde ze een samenvatting van het boek ‘Bach, The Fencing Master’. Zie hierna, voor de liefhebbers:

Bach, The Fencing Master
Anner Bijlsma (overleden op 25 juli 2019), heeft een boek geschreven over de cellosuites van Bach, het heet Bach, The Fencing Master. Met deze titel bedoelt Anner Bijlsma dat Bach een master was van de streek (de rechterhand van de cellist).

Helaas is het oorspronkelijke manuscript van de cellosuites van Bach nooit gevonden. Maar er is tussen 1727 en 1731 een kopie van het oorspronkelijke manuscript gemaakt door Anna Magdalena Bach. (Bron: Steven Isserlis, The Bach Cello Suites). Het handschrift van Anna Magdalena is niet altijd duidelijk leesbaar en daarom voor interpretatie vatbaar.

Anner Bijlsma analyseert in zijn boek “The Fencing Master” onder andere de streken van het manuscript van Anna Magdalena Bach.

De streekindeling van strijkers is in te delen in een “op” (symbool: V) en “af” (symbool:) streek. Wanneer je “af” strijkt, strijk je naar rechts en wanneer je “op” strijkt, strijk je naar links.

De streken uit het handschrift van Anna Magdalena Bach zijn vrij gecompliceerd. Dit kun je bijvoorbeeld zien in een sequens. Een sequens is een herhaling van muziek (een motief) op verschillende hoogten. Bij de cello suites heeft (bijna) elk motief in een sequens een andere streek. Dat betekent dus dat wanneer ik bijvoorbeeld een sequens heb welke uit 3 motieven van 4 noten bestaat het eerste motief bijvoorbeeld “op af op af” is, het tweede motief bijvoorbeeld “af op op op” is en het derde motief bijvoorbeeld “af op op af” is.

Het is een heel werk om de streken in te studeren, en om er daarna muziek van te maken kost veel studie. Gelukkig is het heel leuk om in te studeren en ik vind dat deze verschillende streken de Bach suites heel bijzonder maakt.

Er valt natuurlijk nog veel meer te zeggen over de streken van Bach, je kunt eens op de website van Anner Bijlsma kijken, bylsmafencing.com.

Een leuk weetje Anner Bijlsma schrijft in zijn boek;
“Fence or die!”

Hieronder een afbeelding uit het boek the Fencing Master van Anner Bijlsma.
Je ziet hier een gedeelte uit de Gigue van de eerste Suite. Je ziet het handschrift van Anna Magdalena met daarboven de interpretatie van de streek van Anner Bijlsma.