Gubernator is het Latijnse woord voor stuurman. Achter dat woord steekt meer dan je misschien zou denken. ‘Stuurman, sturen …’ – wat is dat eigenlijk? In dit speciale EUREKA-nummer verdient die vraag aandacht. Het gaat deze week over onze Erasmus Universiteit, en daar geloven wij heilig in PGO oftewel [met cursivering van mij] ProbleemGestuurd Onderwijs. Wat betekent dat? Ik vat het in vijf punten samen.

(1) Ooit, lang voordat de geschiedenis begon, in de tijd van de mythen, voerden de Grieken en Trojanen oorlog. Toen Troje gevallen was, vluchtten de Trojanen over de Middellandse Zee naar veiliger oorden. Aanvoerder was de koningszoon Aeneas. Die beleefde allerlei avonturen. In een daarvan valt zijn stuurman Palinurus aan het roer in slaap, valt van het achtersteven in het water en spoelt aan op een akelig eiland waar de bewoners hem vermoorden. Zij zijn zó slecht dat ze zelfs zijn lijk niet begraven. Daardoor kan hij geen rust vinden in de onderwereld. Later komt kom Aeneas als vermetele sterveling op bezoek in die onderwereld en dan smeekt de schim van Palinurus hem om een uitvaart te verzorgen. Dat doet Aeneas; hij organiseert daartoe, zoals destijds gebruikelijk, ‘lijkspelen’: sportwedstrijden om de gestorvene moreel bij te staan. Sindsdien is de stuurman een archetype, een beeld in het collectieve onbewuste.

(2) In 1500 verscheen in Parijs de eerste editie van de Adagia [= oneliners, wisecracks] van Erasmus, toen 33 jaar oud. In een daarvan vergelijkt hij de schepping met een schip. Dat schip zwalkt op de vaart van de zee [quodam fluxu refluxuque decedere atque accedere]. Luther pakte die vergelijking op, en noemde in een commentaar op Paulus’ Brief aan de Efesen 2.2. God de wereldheerser ook gubernator.

(3) In 1963 pakte Norbert Wiener het begrip gubern- op en gebruikte het voor de naam van het nieuwe vakgebied dat hij ontworpen had: cybernetica: Cybernetics – Control and Communication in the Animal and the Machine. Daarvan is intussen steeds meer in de wereld gekomen. Vooral in cyberspace (!) wordt het alsmaar verder uitgewerkt. Informatie en Communicatie Technologie oftewel ICT is nu het wachtwoord. Onze psychologie-studenten zijn in de provincie PsyWeb van cyberspace beter bekend dan in ons aller stad Rotterdam.

(4) In 1976 startte in Maastricht een nieuwe medische faculteit. Daar bouwde psycholoog Henk Schmidt, tot voor kort rector van de EUR, het zogeheten Problem Based Learning om tot ProbleemGestuurd Onderwijs.

(5) De quintessens van het verhaal speelt hier en nu. Onderwijs is stuurmanskunst. Nergens in de wereld is dat beter bekend dan in Rotterdam, en nergens in Rotterdam is het beter bekend dan bij de psychologen. De student stuurt hier actief mee op geleide van eigen wensen en doelstellingen. Voor de fijnproevers voeg ik toe dat ik stiekem werk aan ‘sportwedstrijden om de nog ongeboren nieuwe generaties studenten bij te staan’, als variant op de lijkspelen voor de oerstuurman Palinurus.

Hugo Verbrugh