Het spatte met vette letters van de voorpagina, intussen ruim twee weken geleden: ‘Wetenschap in crisis’. En in kleinere lettertjes daaronder: ‘Het systeem van wetenschap is dolgedraaid. Het roer moet om, vinden de rebellen van het gezelschap Science in transition.’ (tussen “van” en “wetenschap” ontbreekt inderdaad het woordje “de” dat daar volgens mij zou moeten staan.)

‘Eindelijk dringt de boodschap door!’ Dacht ik toen ik dat las. Ruim een halve eeuw geleden publiceerde de wetenschapshistoricus Thomas Kuhn zijn klassiek geworden boek ‘De structuur van wetenschappelijke revoluties’ over ‘wetenschap in crisis’; nu maken rebellen daar werk van!

Ik haalde meteen het boek van Kuhn uit mijn archief, en vond de bevestiging. De vakterm ‘wetenschap in crisis’ is inderdaad het centrale begrip dat Kuhn introduceerde in zijn historische analyse van de geschiedenis van de wetenschap en dat hij overtuigend illustreerde met voorbeelden uit de astronomie en de chemie. Wetenschap onderzoekt problemen, lost er soms een op, gaat door op de weg die naar die oplossing leidde, lost meer problemen op en … – en dan, na langere of kortere tijd, gaat het mis. De methoden die tot succes leidden bij de oplossing van de problemen werkt niet meer, sommige vooronderstellingen blijken onjuist te zijn geweest of in elk geval niet meer te kloppen. Kortom, het systeem werkt niet meer, de grondslagen moeten herzien worden – de wetenschap is in crisis. Het woord komt 107 maal voor op de 210 bladzijden van Kuhns boek. En nu dus in mijn NRC Handelsblad!

Helaas bleek ik me vergist te hebben. In het binnenwerk stonden twee artikelen en een commentaar van Hendrik Spiering, samen goed voor bijna 3000 woorden. Ze vatten alleen samen wat we al jarenlang in de krant lezen. Het geijkte verhaal staat er nu in één aflevering: het hele banale riedeltje over publikatiedwang, machtsstrijd, invloed van financiers, egomanie, vriendjespolitiek. Het woord ‘crisis’ komt twee maal voor – alleen in de triviale betekenis.

De rebellen worden gepresenteerd als ‘de initiatiefnemers van een informeel gezelschapje dat zich ‘Science in transition’ noemt. Het blijken vier Nederlanders en een Brit te zijn: immunoloog Frank Miedema, wetenschapsfilosoof Huub Dijstelbloem, historici Wijnand Mijnhardt en Frank Huisman en wetenschapshistoricus Jerry Ravetz van de University of Oxford.

Deze laatste is om twee redenen vermeldenswaard. Ten eerste is hij (geboren in 1929) op afstand de oudste. Ten tweede weet – althans wist – hij ooit wat ‘wetenschap in crisis’ betekent. In 1971 publiceerde hij een boek over wetenschap en haar sociale problemen. Ik heb er dankbaar gebruik van gemaakt in mijn proefschrift (1978). Op verschillende plaatsen komen Kuhn en zijn werk daarin voor, over de noodzaak tot fundamentele herwaardering van de grondslagen van wetenschap in crisis. In NRC/Handelsblad zegt hij daarover dus helemaal niets, nada, nihil. ‘t Gaat allemaal over kleinmenselijke human interest en de boze genius van het grote geld.

wetenschap in crisis

Maar interessant is het wel. Tussen de regels door leest de goede verstaander in die 3000 woorden heel duidelijk wat het probleem is. Sinds het werk van MacLuhan, ongeveer een halve eeuw geleden, is ‘the medium the message’ geworden. Alleen wat in de media komt telt mee. Maar in de media komen alleen de overwinnaars in de rat race in wetenschappelijk publicatieland. Die overwinnaars zijn de sterksten in de overlevingsstrijd. De pseudo-wetenschappelijke theorie van de survival of the fittest in de evolutie volgens Darwin- aanhangers Spencer en talloze anderen, verschaft de maatschappelijke legitimering van deze situatie, en de vermeende juistheid van die theorie bevestigt voortdurend zichzelf omdat even effectief als omzichtig wordt doodgezwegen dat die theorie een projectie in de natuur is van maatschappelijke, politieke en commerciële belangen.

Zo maakt dit NRC Handelsblad-produkt zichzelf tot een leerzame illustratie van de omvang van de crisis die nu door de wereld gaat. Niet alleen de wetenschap is ‘in crisis’ , de journalistiek is dat even goed. En ook NRC Handelsblad kan zichzelf in de rat race alleen draaiende houden door op volle kracht mee te doen in de banalisering van het probleem dat het echte probleem is in de crisis.

Hugo verbrugh