Wat is kunst? Op die vraag zijn veel antwoorden. Ik kies er één. Kunst is de kunst om iets te zien wat de mensen in je omgeving niet zien en om vervolgens datgene wat alleen jij ziet ook voor die anderen zichtbaar te maken. Kunst is per definitie avant garde. Het plaatje van de kraaien boven het korenveld van Vincent van Gogh illustreert wat ik bedoel. Ruim een eeuw geleden zag bijna niemand wat Van Gogh hier zag en wilde uitdrukken. Intussen is dit beeld zo populair geworden dat kennelijk talloze anderen het nu ook zien.
Vorige week zag ik opeens iets dat iedereen die het onder ogen zou krijgen ook zou kunnen zien, maar waarin ik iets speciaals zag dat vermoedelijk weinig anderen hebben gezien; ik ga het hier beschrijven. Het is de samenhang tussen inhoud en strekking van twee ingezonden brieven die toevallig samen op de Opiniepagina van NRC Hansdelsblad stonden. Ze gaan over twee verschillende onderwerpen die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben, maar let op!
De eerste, onder het kopje ‘Pin rekening leeg, stap over’, citeer ik hieronder helemaal (1). De tweede, ‘Jodenvervolging – Emotie sterker dan “weten”‘ is daarvoor te lang. Hij beschrijft hoe tijdens de bezetting een joods kind vanuit het relatief veilige Nederland naar Duitsland ging omdat haar gevoelens en die van de mensen die bij haar betrokken waren, sterker waren dan hun rationele weten. Voor de documentatie haal ik enkele passages uit die brief (2).
(1) ‘Ik had de beslissing al genomen: weggaan bij de staatsbank ABN Amro omdat de bank, vooruitlopend op een wetswijziging, het vaste salaris van een groot aantal bankmanagers maar vast met 20 procent verhoogt. Bas Heijne heeft het in NRC Handelsblad van 21 juni perfect verwoord: de staatsbank heeft een dikke fluim richting de samenleving afgevuurd. De oproep van Heijne dat de consument in actie moet komen is terecht. Ik hoop dat velen met mij de staatsbank de rug toekeren. Ik stap over op de Triodos Bank.’
(2) ‘Hoe gingen mensen in de Tweede Wereldoorlog om met hun kennis over het lot dat Joden te wachten stond, vraagt Abram de Swaan in NRC Handelsblad van 14 juni. In ons onderzoek naar een opmerkelijke oorlogsgeschiedenis kwam het dilemma tussen weten en handelen pijnlijk naar voren. … Waarom … ? Verdrongen zij de waarheid? Voor alle partijen woog de keuze voor de hereniging van de familie kennelijk zwaarder dan het besef van hun mogelijke vernietiging. “Het weten” is wellicht minder vaak leidraad voor handelen dan emotie.’
Tot zover de beide brieven. De samenhang die ik zie is de wisselwerking tussen ‘het weten’ en ‘emotie’ als ‘leidraad voor handelen’, zowel in brief nr. 2 als brief nr. 1.
Een toeval reikt materiaal aan voor een toelichting. Afgelopen zaterdag had de Triodos Bank zijn zogeheten ‘ Hart-Hoofddag’ georganiseerd. Ik kopieer van hun site: ‘Ontdek zelf hoe uw geld werkt bij Triodos Bank en kom naar de Hart- Hoofddag op zaterdag 28 juni. Op deze dag zetten meer dan 20 door Triodos Bank gefinancierde duurzame ondernemers in het hele land hun deuren voor u open. Boomklimmen, 3D-printen, een klassiek concert bijwonen, ijs maken, kalfjes knuffelen… u kunt het allemaal beleven! De Hart- Hoofddag is er speciaal voor u als klant … . U komt toch ook?’ 
Nee, ik kom niet. Ik ben weliswaar klant bij Triodos Bank [ik merk nu pas dat je die naam zonder ‘de’ ervoor schrijft], maar mijn agenda laat het niet toe. In plaats daarvan vraag ik hier aandacht voor het feit dat Triodos Bank zijn wortels heeft in de antroposofie, waarover wij in de herfst in de Kunsthal nog meer zullen leren. Wordt vervolgd.
Het is komkommertijd (maar niet heus, maar De Ster verschijnt toch twee weken niet en ik heb wel iets te melden, dus doe ik het hier.
Dezer dagen doet zich in Nederland een opmerkelijk nieuw verschijnsel voor. Het verdient een eigen naam. ‘Code MH17’, stel ik hierbij voor. Het eerste moment waarop ik me ervan bewust werd was vrijdag 18 juli. In de media verschenen merkwaardig frequent de woorden ‘niet te bevatten’. Hoezo, ‘niet te bevatten’? Het was zeker een zeldzame en dramatische gebeurtenis, maar alsmaar de herhaling van die drie woorden zette me aan het denken. In de dagen daarna kwamen meer zulke momenten. In het NOS Achtuurjournaal sprak premier Rutte over de problemen in verband met de overbrenging van de stoffelijke resten van de inzittenden naar Nederland, en gebruikte daarbij de woorden ‘repatriëring van de slachtoffers’ en ‘wij willen onze mensen terug’. In de VN-Veiligheidsraad durfde minister Timmermans hardop uit te spreken hoe men zou moeten proberen zich voor te stellen hoe de inzittenden in het vliegtuig elkaars hand vasthielden tijdens de crash. ‘Stel u voor dat u hoort dat uw man was gedood, en dat u beelden ziet hoe een schurk de trouwring weghaalt van hun hand’, specificeerde hij ook. Woensdag 23 juli antwoordde reporter Kees van Dam op de vraag van de nieuwslezer in het Journaal wat de meeste indruk op hem gemaakt had bij de aankomst van het vliegtuig uit Charkov, dat dit het beeld was van hoe een aantal nabestaanden nadat alle kisten waren uitgeladen de afzetting waarachter ze hadden kunnen kijken doorbraken omdat ze even in het lege vliegtuig wilden kijken.
‘Code MH17’: drie momenten waarop heel Nederland kon meebeleven hoe het net was alsof die overledenen nog in ons midden waren. Zoiets is bij mijn weten hier nooit eerder voorgekomen.
Wie het vatten kan, die vatte het
Deze woorden komen uit een vertaling van Matth. 19:12 ‘Vatten’ is hier bedoeld als ‘begrijpen’. In het Grieks staat het niet precies zo. Daar staat ‘ὁ δυνάμενος χωρεῖν χωρείτω’. Het woord chorein dat hier gebruikt wordt, betekent iets als omvatten. Het verwijst concreet naar (de) ruimte, met alle aspecten van ruimte die tweeduizend jaar geleden leefden in de notie van ‘ruimte’ van de mensen van destijds.
‘Alleen wie al daadwerkelijk het eerste begin van wat hij wil vatten in zijn persoonlijke binnenruimte draagt, en binnen de ‘omvatting van zijn lichamelijkheid’, in zijn persoonlijke binnenwereld gewaar kan worden en zodoende enigszins kan begrijpen, kan het echt gaan vatten’, maak ik van deze bijbelwoorden. Een Engelse vertaling zegt het mijns inziens daarom beter: He that is able to receive it, let him receive it.
De stemming die door Nederland waart in deze dagen is een nieuw fenomeen in de geschiedenis, een nieuw historisch en futurisch (→ stukjes 6 en 8) fenomeen. Daarom zijn er nog geen woorden om precies te karakteriseren wat het is, hoe het werkt. Ik geef de startpagina voor een eerste bladzij hierover:
In het begin was de logos, en de logos is mens geworden
en nu maakt de logos ons: een nieuwe aflevering
in de mythe van de Toren van Babel
Het is een uitbreiding, met Erweitering tot in de dimensie van het transcendente, van de fameuze uitspraak van Churchill op 10 mei 1940: First we shape our buildings, afterwards they shape us.