‘De wereldberoemde uitspraak “Voetbal is oorlog” is niet van Rinus Michels, schreef het AD op10 maart 2021. ‘Ruim een halve eeuw geleden speelde Ajax in de Europa Cup 1 tegen Celtic. Het was voor het AD een mooi moment om met coach Rinus Michels te praten over zijn team. … Met veel gezucht en gesteun was Michels bereid daar wat over te zeggen. Een voetballer bij Ajax behoorde zichzelf vooral te beschouwen als onderdeel van een geheel en niet als een individu in een elftal. “Hij moet zich kunnen omschakelen tot een primitief wezen. Een frontsoldaat kan zich ook niet permitteren om als een normaal denkend mens te handelen. Hij moet zijn persoonlijkheid los kunnen laten en hij moet vergeten wie hij is en wat hij doet. Anders wordt hij mesjokke. Topvoetbal is net zoiets als oorlog. Wie te netjes blijft, is verloren.” De letterlijke uitspraak was dus niet “Voetbal is oorlog”.
Een ratatouille van deze strekking, waarin feit en fictie, emotie en harde zakelijkheid, oorlog en sport en nog veel meer, hopeloos door elkaar gehusseld zijn, trof ik aan in mijn gemoed toen ik 19 augustus het volgende las: ‘Zorg van de toekomst: minder naar de dokter, en artsen die preventief werken: Zorgakkoord Uitgelekt Kun je over een paar jaar met een medische vraag nog bij een huisarts of specialist terecht? Minder vaak dan nu, zo blijkt uit de voornemens in het uitgelekte zorgakkoord (‘Een vuurtoren in de donkere nacht: het Integraal Zorgakkoord [IZA]). Zie ook: trouw.nl/binnenland/zorg-wordt-schaars-wen-daar-maar-aan-die-boodschap-durft-de-politiek-niet-aan-stelt-ziekenhuisbaas-bart-berden
‘De strijd is de vader van alle dingen’, leerde de grote Griekse filosoof Herakleitos 25 eeuwen geleden. Als zorg inderdaad oorlog is, kan het niet anders of er kan ook iets goed uit komen. Het plaatje toont een van de vele schilderstukken van de zee van Johan Borgman (Groningen, 7 juni 1889 – Oosterbeek, 9 januari 1976, een Nederlandse dichter, kunstschilder, helderziende en paranormaal genezer) dat mooi iets illustreert van wat Stéphane Mallarmé bedoelde met zijn gedicht over zijn trieste lijf. (Copyright Stichting HJBF)
Samengevat: ‘De pijnpunten in een notendop: de vraag naar zorg neemt toe, omdat Nederland gemiddeld ouder wordt. Het kabinet wil die groei beteugelen, wat betekent dat we minder gebruik zullen kunnen maken van zorg dan we nu gewend zijn. Bovendien verlaten veel professionals de zorg, zodat het de vraag is hoeveel zorg er in de toekomst überhaupt geleverd kan worden. Welke antwoorden geeft dit voorlopige akkoord?’
MIJN éne antwoord op al die vragen is maximaal eenvoudig: hoegenaamd niets. Er spreekt maar één ding uit al die IZA-woorden: de totale afwezigheid van ook maar énig benul over wat ziekte en geneeskunde en daaromtrent eigenlijk is.
Ik zoek en vind – zoals altijd – troost in de filosofie. En ditmaal is die troost zeldzaam effectief. Het begrip ‘afwezigheid’ is een filosofische vakterm! En niet zomaar een! Elementaire logica leert dat je over iets dat er als zodanig niet is ook niets kunt zeggen.
Dat de filosoof over ‘afwezigheid’ toch iets kan zeggen, komt dank zij de poëzie! De beroemde Franse dichter Stéphane Mallarmé (1842 – 1898 ) leeft vooral voort door zijn gedicht Brise marine (‘Brise’ = Vent périodique, alternant, qui s’établit sur le littoral [brise de mer, soufflant le jour vers le continent, et brise de terre, la nuit vers la mer] ou dans les vallées de montagne [brise d’aval, vers les sommets, le jour, et brise d’amont, vers la vallée, la nuit] par temps calme); simpel hertaald: ‘Zachte zeewind’.
Ik citeer en vertaal/ hertaal:
La chair est triste, hélas ! et j’ai lu tous les livres.
Mijn lijf is triest, helaas, en ik heb alle boeken die er zijn, gelezen
Fuir ! là-bas fuir! Je sens que des oiseaux sont ivres
Wèg wezen! Dáárheen – wèg! Ik voel dat de vogels in de lorum zijn …
D’être parmi l’écume inconnue et les cieux !
… omdat ze in het onbekende waas van de hemel zijn.
Rien, ni les vieux jardins reflétés par les yeux
Niets, noch de gordijnen die voor de ogen hangen
Ne retiendra ce coeur qui dans la mer se trempe
Zal mijn hart dat in de zee pootjebaad tegen kunnen houden
Ô nuits ! ni la clarté déserte de ma lampe
Oh nachten! Noch het heldere licht van mijn lamp
Sur le vide papier que la blancheur défend
Op het lege papier waarvan de witheid zijn leegte verdedigt,
Et ni la jeune femme allaitant son enfant
En evenmin de jonge moeder die haar zuigeling melk geeft.
Je partirai ! Steamer balançant ta mâture
Ik vertrek! Oceaanstomer met je mooi balancerende masten
Lève l’ancre pour une exotique nature !
Haal je anker op voor de queeste die we gaan ondernemen.
Un Ennui, désolé par les cruels espoirs
Een Verveling, tot wanhoop gevoerd door wrede verwachtingen,
Croit encore à l’adieu suprême des mouchoirs !
Gelooft nog aan het sublieme afscheidsritueel van de zakdoeken.
Et, peut-être, les mâts, invitant les orages,
En wie weet nodigen de masten onweren uit-
Sont-ils de ceux qu’un vent penche sur les naufrages.
Omdat ze van het soort zijn dat meebuigt met de stormachtige winden
Perdus, sans mâts, sans mâts, ni fertiles îlots
Verloren, zonder masten en zonder vruchtbare eilanden …
Mais, ô mon coeur, entends le chant des matelots !
Maar oh! Mijn hart – luister naar het gezang van de matrozen!
Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
In de NRC van gisteren stond bijna het zelfde:
Lieke Marsman, Dichter des Vaderlands en eerder deze maand een van de ‘Zomergasten’ in het gelijknamige tv-programma, introduceerde het woord in een gedicht in haar bundel De volgende scan duurt vijf minuten: ‘Bovendien, juist wat niet gezegd wordt bepaalt/ wie er promotie krijgt, wie deportatie/ Geweld zit in de inertie van politici/ Hun vertraagtaal is gewelddadig’.
Vertraagtaal zegt niets en zet tot niets aan. Het dient louter om te vertragen en uit te stellen, omdat er geen directe oplossing voor handen ligt. Lieke las een zinsnede voor uit het ambtelijk apparaat van het ministerie van Volksgezondheid: „Een actievere rol spelen met nationale regie en verhoogde ambities op basis van een goede, bestuurlijke samenwerking in een vernieuwde samenwerkingsrelatie met routekaart en spelregels, twaalf startpakketten …”
„Hier staat niets”, zei Lieke met de scherpte en waarachtigheid van iemand die zelf niet meer beschikt over de luxe om het leven uit te stellen; ze lijdt aan een ongeneeslijke variant van kanker.
Aan de rand van het bestaan verscherpt de lens. Eenmaal beroofd van vertraagtaal, vertraagt het leven zelf; je bent steeds minder deelnemer en steeds meer beschouwer.
Ik dacht ook enige boosheid in haar stem te horen – hoe kun je zo onzorgvuldig omgaan met tijd? Die van je zelf en die van een ander? Die van de planeet?! Maar misschien was dat projectie.
Vol vers besef van al die opgehoopte vertraagtaal in een mensenleven – vriendelijke of beleefde woorden die dienen om afspraakjes uit te stellen. Beleefdheden die als een lofzang lezen maar na de laatste punt toch een afwijzing blijken. Maar nog veel grotesker: al die vertraging in een landelijk bestuursapparaat en internationale verdragen waardoor de problemen waar we voor staan te complex worden om te begrijpen en op te lossen. Die afschuwelijke taal die gebezigd wordt door de ambtenarij, wollige zinnen vol komma’s waaruit het oordeel of eindbesluit vaak niet eens meer op te maken is.
Vertraagtaal ontneemt je de grip op de werkelijkheid. Alle betekenis wordt uit de taal gefilterd, taal wordt bewust ingezet om te verwarren.
Zo op de drempel van een nieuwe tijdsgeest, waarin de huidige heersende verhalen hun waarachtigheid al verloren hebben maar tevergeefs door vertraagtaal aan elkaar gehouden worden – maakbaarheid, ongereguleerd kapitalisme en consumeren totdat de planeet op is – duidt het woord pijnlijk scherp het dilemma van onze tijd. Vertraagtaal vertraagt alles, behalve de lengte van een leven of die van het bestaan van de mensheid.
In de VPRO gids n 36 staat ook weer een [lang!] artikel over dit onderwerp: Of het nu om stikstof, corona of klimaat gaat: talkshows moeten laagdrempelig zijn en liefst flink knetteren. Daarom zitten experts vaak met leken aan tafel, maar wat betekent dit voor de positie van deskundigen?
Fitgirl Fajah Lourens in discussie met immunoloog Huub Savelkoul en voedingswetenschapper Martijn Katan (NPO Start) over hoe je met pilletjes en poedertjes je afweer tegen het coronavirus zo sterk mogelijk kunt maken. Opiniepeiler Maurice de Hond tegenover viroloog Ab Osterhaus over de zin en onzin van de coronamaatregelen (BNR). Of de holistische gezondheidsdeskundige Mike Verest versus kinderarts en OMT-lid Károly Illy over de noodzaak van vaccins tegen corona (NPO Start). In talkshows kruisen vogels van allerlei pluimage de degens over belangrijke maatschappelijke thema’s, terwijl er vaak grote verschillen zijn in hun deskundigheid. Wat betekent dit voor de positie van experts in de media, en dan in het bijzonder in talkshows?Praatprogramma’s geven de valse indruk dat alles maar een mening is en dit holt de autoriteit van experts uit,’ valt ondernemer en journalist Sander Schimmelpenninck – die zelf enige tijd presentator was van talkshow Op1 – met de deur in huis. Hij kan zich nog een uitzending in de zomer van 2020 (YouTube) voor de geest halen waarin influencer Tisjeboy Jay, mediapersoonlijkheid Dave Roelvink en coronagezant Feike Sijbesma bij hem en copresentator Welmoed Sijtsma aan tafel schoven om het over de impact van de coronamaatregelen op jongeren te hebben. ‘Het probleem van de dynamiek in zo’n talkshow is dat de redactie denkt: we moeten het programma voor iedereen maken en dus moet het zo laagdrempelig mogelijk zijn. Maar Tisjeboy Jay is een complotdenker, een hele foute gast, en Dave Roelvink is gewoon gillend dom. Mensen zonder enige kennis van zaken zouden geen podium mogen krijgen en al helemaal niet tegenover een expert moeten zitten. Dan wek je toch de suggestie dat Dave Roelvink zus vindt en de expert zo, en dat er voor allebei iets te zeggen valt. Maar dat is niet zo. Dave Roelvink is niet in staat om verder te kijken dan zijn eigen belangen, terwijl een expert naar het algemeen belang kijkt.’
Volgens Schimmelpenninck is de manier waarop experts in talkshows worden ingezet vooral het gevolg van een vicieuze cirkel die bepaald wordt door kijkcijferdruk, gebrek aan expertise en creativiteit bij redacties, onderbezetting en Twitterverslaving. ‘Voor een goed item moet je je in het onderwerp verdiepen, maar redacties gaan liever naar Twitter om te kijken wie daar een grote bek heeft en wie het met wie aan de stok heeft. Die mensen nodig je dan uit in de hoop dezelfde frictie ook in de show te krijgen.’
‘Praatprogramma’s geven de valse indruk dat alles maar een mening is.’ https://www.vprogids.nl/2022/36/inhoud/artikelen/p10-Feit-en-frictie.html?tid=TIDP11294701X05CD48867ECE48BFAE865539099560D0YI6&utm_content=20223008_NB_Gids36&utm_campaign=20223008_NB_Gids36&utm_medium=email&utm_source=VPRO
EN FOR THE RECORD NOG EEN UiTERST ZINVOLLE AANVULLING:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Johan_Borgman