‘Ruim drie miljoen zagen uitschakeling’, las ik vorige week woensdag ‘s ochtends vroeg op Teletekst 101, waar ik elke morgen even kijk of er in de uren daarvoor nog iets gebeurd is dat ik gemist heb. Ik moest de Teletekstpagina aanklikken om te begrijpen waar het over ging. Intussen is het al weer een week geleden, dus ik zal de lezer er even aan herinneren. Ruim drie miljoen kijkers hadden de avond ervoor op de buis gezien hoe het Nederlands elftal met 3-2 verloor van Tsjechië en daardoor was ‘uitgeschakeld’ voor het EK [= Europees Kampioenschap (Voetbal)].

Ik begreep opeens veel meer dan ik hier in een paar woorden zou kunnen samenvatten. Om een indruk te geven van wat ik toen begon te begrijpen, hanteer ik even de stijlfiguur van de overdrijving. Nederland is totaal en pijnlijk mislukt, kwam in mij boven toen ik het bericht op Teletekst had aangeklikt en gelezen.

‘… totaal en pijnlijk mislukt’; dat verzin ik niet zelf. Het stond 14 oktober letterlijk [met weglating van een paar woorden tussen ‘Nederland’ en ‘is’] in het hoofdartikel van NRC Handelsblad. Ook het Teletekstbericht gaf de concrete bijzonderheden over het waar en wanneer en hoe en wat. Doffe berusting over de verloren goede oude tijd heerst sindsdien in ons land.

Nu is bij dit alles natuurlijk voorzichtigheid geboden. De bekende éénregelige samenvattinkjes op Teletekst 101 zijn, net als krantenkoppen, tot het uiterste gecomprimeerde samenvattingen. Om te begrijpen wat er staat, moet je een beetje ingewijde zijn. Dat was ik wel. Dinsdagavond had ik gezien en gehoord hoe het NOS Journaal ongeveer vijf minuten wijdde aan die wedstrijd die toen nakend was, en ik had zelfs heel goed begrepen dat de voortekenen extreem ongunstig waren. Maar kennelijk was dat in de nacht allemaal weggezakt, en ik had even tijd nodig om te begrijpen dat Nederland inderdaad uitgeschakeld was.

Ligt het nu aan mij dat ik dat niet meteen begrepen had, of zit daar meer achter? Ik zoek op het internet naar ‘uitschakeling betekenis’, en kom in eerste instantie op het werkwoord ‘uitschakelen’. Woordenboek.nl (Van Dale) geeft wat ik zelf al wist: ‘afzetten, uitdraaien, uitzetten, elimineren, onschadelijk maken’. Puzzelwoordenboek.nl geeft meer: ‘1) Afzetten 2) Buiten gevecht stellen 3) Buiten werking stellen 4) Diskwalificeren 5) Elimineren 6) Gelijkmaken 7) Overwinnen 8) Ontschakelen 9) Uitdoen 10) Uitdraaien 11) Uitmaken 12) Uitzetten 13) Uitrangeren 14) Verslaan 15) Verwijderen 16) Wegzuiveren 17) Wegwerken’. Pas na stevig verder zoeken vind ik op de site Woordenboeken.nu het zelfstandig naamwoord: ‘uitschakeling (de ~) het uitgeschakeld worden’, met zelfs een voorbeeld dat passend lijkt in samenhang met de voetbalberichten: ‘de uitschakeling van Becker door Moya in de eerste ronde’ [het citaatje blijkt een historische classic in de sport te zijn, alleen gaat het niet over voetbal maar over tennis. Maar het is wel bijna twintig jaar oud … Ik loop echt achter.].

Tot zover over de uitschakeling van Oranje voor het EK. Tempora et verba mutantur et nos mutamur in illis, citeer ik, met een kleine uitbreiding, een klassieke Latijnse spreuk: ‘De tijden en de woorden veranderen en wij veranderen mee’. Kennelijk ben ik nog niet voldoende mééveranderd met mijn 16 miljoen land- en taalgenoten om meteen te vatten wat die ene regel op Teletekst betekende. Leerzaam is dat. ‘Woorden, woorden, woorden …’, concludeer ik.Schemas 43

Ook dat heb ik niet helemaal zelf verzonnen. ‘Wat zit u daar toch allemaal te lezen, heer’, laat Shakespeare Polonius aan Hamlet vragen. We kennen het antwoord: ‘words, words, words’, kort daarop gevolgd door ‘the rest is silence’.

Woorden kunnen alles betekenen wat jij of ik ze wil laten betekenen. Op zich zelf betekenen ze dus niks. Dat is de diepe les van de drie woorden van Hamlet. Die les op zichzelf is oneindig ingewikkelder dan zelfs het Nederlandse voetbal. Schema’s zoals dit hier, helpen bij de ontraadseling van zulke teksten, het schema is hier vanwege ruimtegebrek veel te klein afgedrukt om leesbaar te zijn. De lezer kan het vinden via long18th.files.wordpress.com/2014/04/moretti-fig-34.jpg

Hugo Verbrugh

Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
[wysija_form id=”1″]