Vorige week heb ik hier mooi uitgepakt over het boek ‘Bordjes duiken’ van Alexander Rinnooy Kan. Dat vind ik althans zelf, maar het onderwerp verdiende het! En het boek sindsdien herlezend en herlezend, ga ik het zó mooi vinden dat ik het nog lang niet uit heb en er opnieuw over begin.
Ik ben ook niet de enige die het bijzonder vind. Ook Maarten Asscher, schrijver en oud-directeur van de Athenaeum Boekhandel, columnist in het Financieele Dagblad, schreef er een bijzonder mooie recensie over op de site van de genoemde boekhandel. En met ‘bijzonder mooi’ bedoel ik hier heel speciaal. Niet alleen is Asscher vol lof over het boek en zijn auteur, maar tussen de regels van zijn recensie dóór voel ik inzake dit onderwerp een wonderlijke geestelijke verwantschap met Asscher. Onder andere om de lezer van dit stukje deelgenoot van dit gevoel te kunnen maken, kopieer ik hier de link naar die site, athenaeum.nl/recensies/2018/opperuitlegger-van-nederland, maar ik doe dat vooral om een andere reden.
Maar, schrijft Asscher, ‘er zijn twee dingen die het lezen van Bordjes kijken bij uitstek de moeite waard maken, …’ – voelt-u-‘m? Asscher is, of heeft zichzelf, om het zo te zeggen, ‘op het verkeerde been gezet’. Hijzelf onthult iets hiervan als hij aan het slot van zijn recensie uitlegt waar die vreemde titel ‘Bordjes duiken’ vandaan komt. Die ‘verwijst naar zijn faalangst bij het behalen van het C-zwemdiploma’. Daarover schrijft Rinnooy Kan ook – uitvoerig en hoogst authentiek, op blz. 215/216 van zijn boek, waar hij persoonlijke verhalen uit zijn kinderjaren vertelt: ‘Het drama herhaalde zich bij de herkansing’. Hij moest terwijl hij onderwater zwom kijkend bordjes zoeken, en dat lukte ook na meerdere pogingen ten slotte niet: ‘Binnen handbereik en toch onhaalbaar, dat is het kenmerk van de authentieke frustratie’.
Het begint er haast op te lijken dat er een subtiel geheim verborgen ligt in dit boek van Alexander Rinnooy Kan. Vorige week schreef ik hier dat het boek door twee kenmerken uniek is. Het ene is de manier waarop Rinnooy Kan het wetenschappelijke en politieke persoonlijk, en het persoonlijke wetenschappelijk en politiek maakt. Het andere is dat hij je als lezer bijna letterlijk meeneemt in zijn leven. Ook Maarten Asscher lijkt dat zo te voelen. In de genoemde recensie maakt hij een curieuze vergissing. ‘(Er) zijn twee dingen die het lezen van Bordjes KIJKEN bij uitstek de moeite waard maken …’, schrijft hij; ik heb het woord KIJKEN geaccentueerd door het in hoofdletters te schrijven. Dat Asscher ‘kijken’ schrijft in plaats van ‘duiken’ lijkt me een zogenoemde freudiaanse vergissing. Hij is ‘meegesleept’ door zijn gevoelens en schreef gewoon op hoe hij in zijn verbeelding zag dat de kleine Alexander onderwater naar de bordjes moest duiken en daar niet in slaagde: dharma!
Maar wat me nu steeds meer bezig gaat houden, is dat deze vreemde vergissing ruim twee weken nadat hij gemaakt is, daar nu nog steeds op die site staat. Heeft niemand dat gelezen en Asscher erop gewezen? Die vraag roept een verontrustende tweede vraag bij me op. Speelt hier niet een nieuwe manier van langs elkaar heen (1) lezen + (2) schrijven + (3) publiceren, zoals we die in de sociale media vaker tegenkomen = inzake belangrijke onderwerpen in onverschilligheid langs elkaar heen leven, zoals in de hele rest van de werkelijkheid gebeurt?
Die vraag verontrust me. Rinnooy Kan is lid van de Eerste Kamer voor D66. Die partij maakt zich sterk voor ‘Voltooid leven’. Daar heb ik de laatste maanden vaker over geschreven; zie desteronline.nl/voltooid-leven-de-nieuwe-standaard. In Trouw van 22 september stelde Rinnooy Kan in dat verband: ‘(Als) je ziet hoe de Levenseindekliniek dagelijks door een vergrootglas wordt bekeken, kun je niet anders dan bevestigd worden in het idee dat we op een heel delicaat terrein iets hebben gecreëerd wat uiteindelijk recht doet aan diepe, wezenlijke sentimenten. Ik kan hier alleen maar dankbaar voor zijn, ook in de wetenschap dat ik er zelf misschien nog een keer een beroep op kan doen’ Zie desteronline.nl/voltooid-leven-onder-een-vergrootglas In ‘Bordjes duiken’ schrijft hij niet expliciet hierover, maar maakt hij indirect wel enkele opmerkingen die steun geven aan wat hij in Trouw uitsprak.
Vorige week was het een jaar geleden dat het Regeerakkoord verscheen waarin het kabinet aankondigde dat het een ‘brede discussie zal faciliteren over het waardig ouder worden, … het onderwerp voltooid leven’. Een jaar later is van zo’n discussie hoegenaamd niets te merken. Ik merk althans daar niets van. Sterker nog: er lijkt minder dan niets van geëffectueerd te zijn. Er is niet alleen geen sprake van enige echte discussie, maar het thema zelf is achterhaald. Voor wie dat wil, is ‘Voltooid leven’ nu gewoon routine. Niemand praat of schrijft er meer serieus over. Men doet het gewoon wanneer men wil. Ik neem mij voor daar niet in onverschilligheid langs heen te leven. Mijn conclusie is een derde vraag. Ga ik dit betoog voorleggen aan Alexander Rinnooy Kan, of laat ik het hierbij?
Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
In de tekst van mijn stukje is in de vorm van een soort drietrapsraket iets op een zeldzaam mooi-diepzinnige manier misgegaan.
(1) In de tekst die ik zondag naar de redactie stuurde HAD IK WILLEN TYPEN: ‘Asscher … (werd) “meegesleept” door zijn gevoelens en schreef … dat de kleine Alexander onderwater naar de bordjes moest duiken en daar niet in slaagde: drama!’ [Dat woord staat ook in de passage uit ‘Bordjes duiken’ die ik citeer].
(2) Maar toen werd ook ik meegesleept door mijn gevoelens en schreef ABUSIEVELIJK: ‘… Asscher … schreef dat de kleine Alexander … daar niet in slaagde: darma!’ [Dat is evident fout, en zo een omkering van medeklinkers is een bekende vergissing bij dyslexie; ik vermoed nu dat incidentele dyslexie ook kan optreden bij ‘semantische ‘priming’; zie de toelichting A onderaan].
(3) En toen deed de eindredacteur van De Ster wat hij, consciëntieus als hij altijd werkt, altijd doet, en corrigeerde mijn abuis en ‘verbeterde’ mijn abuis, maar werd daarbij op zijn beurt meegesleept – nu door gevoelens van vertrouwdheid met wat ik, zoals hij heel goed weet, eigenlijk altijd bedoel, en maakte van ‘darma’ niet ‘drama’ maar wat er nu staat: ‘dharma’ [zie toelichting B].
Toelichtingen
A Priming is het sneller herkennen van, of reageren op een bepaalde stimulus als men deze eerder heeft waargenomen. … Er worden doorgaans twee vormen van priming onderscheiden, namelijk repetitie-priming en semantische-priming. Bij repetitie-priming berust de prestatieverbetering in de testfase louter op herhaling van hetzelfde (fysieke) woord. Bij semantische-priming daarentegen berust het priming-effect op een herhaling van conceptuele eigenschappen van het woord: men reageert bijvoorbeeld sneller bij het woord appel als in de studiefase het woord peer voorkwam. De verklaring hiervan is dat het woord peer in het brein de semantische categorie vrucht heeft gepreactiveerd, waardoor woorden die tot dezelfde categorie behoren sneller worden verwerkt.
B ‘Dharma’: Er zijn veel betekenissen of nuances mogelijk die samen het concept ‘dharma’ trachten te omschrijven: dat wat vaststaat, vast decreet, statuut, ordonantie of wet, gebruik, gebruikelijke inachtneming of voorgeschreven gedrag, plicht, recht, rechtvaardigheid, deugd, moraliteit, religie, religieuze verdienste.
Het is, alles bijeengenomen, een mooi voorbeeld van het copycat-fenomeen (zie Wikipedia voor uitleg en toelichting.
Leg het Rinnooy Kan maar gewoon voor.